علت خارش مقعد  ; معاینه و درمان خانگی و دارویی (با پماد)

شرایطی که می‌توانند خارش را تشدید کنند:

• محیط گرم و مرطوب
• اصطکاک ناشی از لباس‌های جذب
• فشار ناشی از نشستن به مدت زیاد
• شرایط استرس و اضطراب

علت خارش مقعد در بزرگسالان و کودکان

علل خارش مقعد اولیه و ثانویه متفاوت است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

رطوبت: ترشحات تحريک كننده از كانال مقعد و همچنین تعریق زیاد منجر به خارش مقعد می‌شود و ادامه آن در بلند مدت عصب‌های پوست را بصورت مزمن تحريک و فعال می‌كند.

اختلالات عصبی: تحريک سيستم عصبی ناشی از مصرف دارو. برخی مواقع هم علت خارش محركات ذهنی است و ريشه علائم از مغز است نه اندام‌های ديگر.

خوراکی‌ها و عوامل غذايی: رژیم غذایی حاوی غذاها یا نوشیدنی‌هایی که مقعد را تحریک می‌کنند. از جمله ادویه‌ها و غذاهای تند، قهوه (هم کافئین دار و هم بدون کافئین)، چای، نوشابه، شیر، نوشیدنی‌های الکلی، شکلات، مرکبات، قرص ویتامین C و گوجه فرنگی. معمولاً 24 تا 36 ساعت طول می‌کشد تا خارش مقعد شروع شود. مصرف قهوه قدرت انقباض عضلات مقعد در حالت عادی را كاهش و باعث نشت ترشحات مقعد و مدفوع می‌شود.

بهداشت: تمیز کردن بیش از حد مقعد یا عدم نظافت درست در این ناحیه از عوامل خارش مقعد به شمار می‌رود. همچنین استفاده از شوینده‌ و دستمال مرطوب معطر می‌تواند با ایجاد حساسیت در این ناحیه، خارش و سوزش ایجادکند.

بیماری‌های پوستی

• اگزما، پسوریازیس و درماتیت ایدیوپاتیک
• اسکارهای کلوئیدی، متشکل از بافت اسکار سخت و صاف
• گال، یک بثورات بسیار خارش دار که یک کنه میکروسکوپی ایجاد می‌کند

اختلالات گوارشی و بیماری‌های مقعدی

اسهال مزمن: تحریک ناحیه مقعد به دلیل اسهال و ترشحات مداوم می‌تواند منجر به ایجاد التهاب و خارش مقعد شود.

یبوست: سفتی و خشکی مدفوع می‌تواند منجر به بروز حساسیت و خارش در ناحیه مقعد شود.

بواسیر یا هموروئید: التهاب و پارگی در عروق ناحیه مقعد با نام بیماری هموروئید شناخته می شود که یکی از علائم آن خارش مقعدی است. این عارضه علائم دیگری مثل خونریزی، درد، بیرون زدگی و غیره هم ایجاد می‌کند.

آبسه مقعدی: جمع شدن چرک و عفونت در انتهای مقعد و نزدیک راست روده را آبسه مقعدی می‌گویند. این عارضه علاوه بر ایجاد برآمدگی ملتهب و دردناک، باعث ایجاد خارش مقعدی هم می‌شود. درمان آبسه مقعدی فقط با جراحی و لیزر و تخلیه عفونت امکانپذیر است.

شقاق یا فیشر مقعدی: به ایجاد زخم و شکاف در ناحیه مقعدی گفته می‌شود که معمولا بر اثر فشار زیاد مثل یبوست ایجاد می‌شود. شقاق مقعدی با علائم دردناکی مثل سوزش، خارش، درد زیاد و خونریزی همراه است.

فیستول: به ایجاد یک مجرای عفونی بین روده بزرگ و پوست اطراف مقعد فیستول گفته می‌شود. عفونت فیستول مقعدی پیش رونده است و اگر این عارضه به موقع درمان نشود، پیچیده شده و درمان آن بسیار سخت خواهد شد. خروج عفونت و خون از مقعد، خارش و سوزش و گاهی درد مقعد از علائم فیستول شناخته می‌شوند.

بیماری‌ها و عفونت‌های جنسی مثل زگیل تناسلی: زگیل تناسلی و زگیل مقعدی از شایع ترین بیماری‌های مقاربتی شناخته می‌شوند. این بیماری‌ها علائمی مثل ایجاد زائده روی نواحی تناسلی، خارش و سوزش ایجاد می‌کنند.

بیماری‌های سیستمیک: برخی بیماری‌هایی که بر کل بدن تاثر گذاشته‌اند مثل ديابت، لوسمی و لنفوم، نارسايی كليه، بيماری‌های كبدی (يرقان انسدادی)، كم خونی و فقر آهن يا پركاری تيروئيد.

علل خارش مقعد کودکان

این عارضه در کودکان بیشتر به دلیل حساسیت و رژیم غذایی، شوینده‌های نامناسب و عفونت‌های انگلی اتفاق می‌افتد. بنابراین بسیاری از عوامل خارش مقعد در کودکان با بزرگسالان مشترک است.

مراحل معاینه و تشخیص خارش توسط پزشک

هر کسی که خارش مداوم دارد باید به پزشک مراجعه کند. سابقه پزشكی بيمار، زمان و مدت خارش و همچنين علائم همراه آن بايد بررسي شوند. مواردی از قبيل تعدد و حالت اجابت، ترشح احتمالی مدفوع، حس رطوبت يا حس اجابت ناتمام، نحوه بهداشت و پاكسازی پس از اجابت همگی بايد بررسی شوند. برای شناسایی علت، پزشک ممکن است سوالات زیر را بپرسد:

• چه مدت خارش وجود داشته است؟
• چه چیزی آن را بدتر یا بهتر می‌کند؟
• sوالاتی درمورد سبک زندگی، از جمله رژیم غذایی، اقدامات بهداشتی و سفرهای اخیر
• شدت خارش و تاثیر آن بر زندگی فرد؟

اطلاعات دیگری که ممکن است به پزشک در شناسایی علت کمک کند عبارتند از:

• سابقه پزشکی گذشته به ویژه هرگونه سابقه جراحی آنورکتال، هموروئید یا دیابت
• وجود بی اختیاری ادرار یا مدفوع
• سایر علائم و نشانه ها، مانند خونریزی یا گرفتگی معده

معاينه فیزیکی و بررسی پوست ناحيه مقعد لازم است، چون نرمال بودن پوست يا هرگونه زخم، قرمزی و يا تغيير ضخامت پوست ناشی از خارش‌های مداوم و مكرر بايد بررسی شوند. پزشک با انجام معاینه مقعدی علائم زیر را جستجو می‌کند:

• سواب برای بررسی عفونت
• بیوپسی، در صورت وجود تغییرات مربوط به پوست یا سایر تغییرات
• کشت مدفوع اگر اسهال یک علامت باشد
• آزمایش خون برای رد شرایط سیستمیک، مانند بیماری کبد

سابقه سفرهای انجام شده، داروها و پمادهای مصرف شده، سابقه دقيق مواد و عادات غذايی كه احتمالا در خارش نقش دارند نيز بايد بررسی شوند. در اغلب اوقات مصرف زياد قهوه، چای، نوشابه، مايعات انرژی‌زا موثر هستند. در نهايت، عوامل عفونتی مانند انگل در كودكان (به ندرت در بزرگسالان) بايد مد نظر گرفته شوند.

راه‌های درمان خارش مقعد (باسن)

درمان معمولا چالش برانگيز است چون در اكثر موارد علت خارش قابل شناسايی نيست. به علاوه با توجه به علل گوناگون خارش مقعد، روش‌های درمانی هم متفاوت هستند.

اگر عامل خارش مقعدی یکی از عارضه‌های هموروئید، شقاق یا فیستول باشد باید حتما به پزشک مراجعه کنید تا با توجه به شدت پیشرفت بیماری، بهترین راه درمان را برای شما تجویز کند. در بسیاری از مواقع، جراحی و لیزر بیماری‌هایی مثل هموروئید، شقاق، فیستول و غیره تنها راه‌هایی هستند که این عارضه‌ها را بطور قطعی درمان می‌کنند.

درمان دارویی و خانگی خارش مقعدی

• استفاده از دارو برای حجيم و تنظيم كردن مدفوع لازم است تا از نشت احتمالی جلوگيری کند و تخليه كامل صورت گيرد. در اين راستا مدفوع بايد نرم و حجيم بوده و به راحتي دفع شود.
• اكثر افراد از مكمل‌هايی مانند Citrucel, Metamucil, Fibercon, Benefiber, Konsyl استفاده می‌كنند. اين مواد بصورت كپسول يا پودر موجودند و مصرف آن يک يا دو بار در روز است. فيبر رطوبت مدفوع را جذب و آن را حجيم ميكند تا تخليه كامل صورت گيرد.
• اگر مدفوع همچنان شل باقی بماند بايد از داروهای ضد اسهال استفاده كرد. در شرايط حادتر ميتوان داروی Lomotil برای سفت كردن مدفوع بكار برد. در اين خصوص با پزشک مشورت كنيد.
• برخي اوقات تغيير رژيم غذايي برای درمان خارش ضروري است. يك سري مواد احتمالا بر خارش اثر دارند مانند چای، نوشابه، شكلات، گوجه فرنگي، آبجو . اين مواد عملكرد عضلات اسفنکنر را كم و منجر به نشت مدفوع ميشوند و استفاده ي زياد از حد آنها علائم را تشديد مي‌كنند.
• بهترين راه، حذف يک به يک اين مواد از رژيم غذاي طي چند هفته ای است. اگر علائم بهتر شدند ميتوانيد اين مواد را با حجم بسيار كم مجددا به رژيم غذايتان برگردانيد و ببينيد چه تاثيری روی بروز مجدد علائم دارند.
• تغيير و اصلاح عادات بهداشتی طي اجابت هم بسيار مهم هستند. بايد خاطر نشان كرد نيازی نيست مقعد بيش از حد پاک سازی و ماليده شود و شستن با آب كافي است. بايد از مواد تحريک كننده مانند صابون ، مواد عطري ، نرم كننده لباس و دستمال بچه كه حاوي مواد معطر كننده هستند پرهيز كرد. براي شستن صابون باقيمانده روی بدن از شلنگ سيار دوش استفاده كنيد.
• Balneol يك پاك كننده ي ملايم و آرامش بخش است كه بصورت روغني هم در بازار موجود است و ميتوانيد در منزل يا بيرون به راحتي از آن استفاده كنيد. يک ماده پاک كننده ديگر محلول رقيق شده آب و سركه سفيد است.
• يك قاشق غذاخوري سركه سفيد در يك ليوان آب بريزيد و در توالت نگه داريد و هر بار خود را با پنبه پاك كنيد. محلول Burrow (يك قرص Domeboro در نيم ليتر آب) هم پاك كننده  ملايمي است كه ميتوانيد در بطري پلاستيكی نگه داريد و به جاي آب و صابون از آن استفاده كنيد.

يک اصل مهم ولی غالبا بسيار سخت اين است كه خارش طوری مديريت شود كه منجر به زخم مقعد نشود. اصلاح عادت و خودداری از خارش معمولا بسيار سخت است و برخی افراد حتی در موقع خواب هم بدون اينكه بدانند اينكار را تا زمان بيدار شدن انجام می‌دهند. برای اين دسته افراد توصيه می‌شود ناخن‌هايشان را هميشه كوتاه نگه دارند و يا در شب دستكش‌های نرم پارچه‌ای و سبک بدست كنند.

پماد برای خارش مقعد

• برای كنترل علائم می‌توان از پمادهای استروئيدی استفاده كرد. پماد موضعی هيدروكورتيزون 1% در دو يا سه نوبت در روز به مدت كوتاه می‌تواند خارش را تسكين دهد. پماد بتامتازون كه تاثير طولانی‌تری دارد هم موثر است. استفاده طولانی از استروئيدهای قوی باعث نازک شدن پوست و در نتيجه بدتر شدن خارش می‌شود و نبايد بيش از چهار تا هشت هفته از آن‌ها استفاده شود. در صورتيكه پوست نازک شده باشد ميتوان از پمادهاي آنتي بيوتيكي كمك گرفت. بايد خاطر نشان كرد كرم بيشتر از پماد باعث نازكي پوست ميشود.
• براي محافظت از پوست اطراف مقعد ميتوان از كرم اكسيد روي استفاده كرد. پمادهاي بي حس كننده اي از قبيل منتول ، فينول ، كمفور و يا تركيبي از آنها هم موثر هستند. تركيب كالموزپتين با اكسيد روي و منتول هم تسكين دهنده ي بسيار مفيدی است.
• اگر فكر ميكنيد محل عفوني شده ميتوانيد از پمادهاي آنتي بيوتيكي (جنتامايسين، كليندامايسين يا باسيتراسين) يا ضد قارچي (كلوتريمازول، نيستاتين) همراه با ديگر روش های درمانی استفاده كنيد. اين پمادها را قبل از خواب و مجددا پس از حمام صبح بكار ببريد.
• بيماراني كه بخاطر خارش ، پوستشان تغيير ملايم تا شديد يافته ميتوانند با بكارگيري تركيب رنگ Berwick با الكل درمان شوند. اين ماده خارش را رفع ميكند ولي درصورت وجود زخم ميسوزاند. براي اين كار پزشك ماده را با سشوار خشك ميكند و با بنزوئين روي محل قرار ميدهد و دوباره آن را خشك ميكند.

برای برخي بيماران مشكل براي مدتي بهتر ميشود ولي بعدا دوباره عود ميكند و مديريت وضعيت و رفع كامل مشكل برايشان بسيار سخت است. براي اين دسته افراد پماد Capsaicin توصيه مي‌شود. كاپسايسين ماده ايست كه از فلفل قرمز گرفته ميشود و گفته ميشود حساسيت برخي عصب ها را كاهش ميدهد. اين دارو روي يك سري بيماران امتحان شده و بيش از 70 درصد از آنها تا يازده ماه بدون علائم بودند. اين دارو در غلظت بسيار كم 0.006% تهيه می‌شود.